του Κωνσταντίνου Ζορμπά
Η πρόσφατη Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τον τίτλο «Πολίτες της ΕΕ: Τα δικαιώματά τους και το μέλλον τους» (διαθέσιμη μόνο στην αγγλική γλώσσα), προτείνει μια σειρά συγκεκριμένων μέτρων για την υπέρβαση των εμποδίων όσον αφορά στην άσκηση των δικαιωμάτων των ευρωπαίων πολιτών. Όπως σημειώνεται στην παραπάνω Έκθεση «η προστασία και η λήψη συγκεκριμένων μέτρων για τους πολίτες της (ευρωπαϊκής) κοινωνίας αποτελούν τον πυρήνα του συνολικού ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου».
Η Έκθεση υπογραμμίζει επίσης το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή υπηκοότητα συμπληρώνει πάντα την εθνική υπηκοότητα. Αυτή η προστιθέμενη αξία υπογραμμίζεται συνεχώς, παρά το γεγονός ότι σε ορισμένα κράτη-μέλη αυτό αποτελεί ακόμη μια σοβαρή αντίθεση. Κεντρικός προβληματισμός της όλης Έκθεσης η σχέση «πολίτη» και «κοινωνίας».
Όπως γνωρίζουμε ανέκαθεν η ιδιότητα του πολίτη αποτελούσε ιδιαίτερη αξία για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Ο σκοπός των ανθρώπινων ενεργειών, κατά τον Αριστοτέλη, ήταν η ευδαιμονία, την οποία ορίζει ως ενέργεια σύμφωνη με την αρετή. Η αρετή, όταν κυριαρχεί στα πάθη και στις ορμές, τα ρυθμίζει, παίζοντας το ρόλο του μέτρου ανάμεσα στις δύο ακρότητες, δηλ. στην υπερβολή και την έλλειψη. Συμπλήρωμα της αρετής είναι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, και τα αγαθά του σώματος (δύναμη, υγεία, ομορφιά) και τα αγαθά της τύχης (πλούτος, ευγενική καταγωγή κλπ.). Σύμφωνα με αυτά, ευτυχισμένος πολίτης είναι εκείνος που ενεργεί κατά τις επιταγές της αρετής και συγχρόνως έχει μερίδιο και στα άλλα αγαθά, τα "εκτός αγαθά", όπως τα ονομάζει. Για τον Αριστοτέλη, το ουσιαστικό χαρακτηριστικό της πολιτικής κοινότητας είναι ο ηθικός και όχι ο υλικός σκοπός, ενώ, όπως υπογραμμίζει, την εξουσία θα πρέπει να την κατέχουν οι αγαθοί και όχι οι πλούσιοι ή ολόκληρο το σώμα των ελεύθερων πολιτών.
Το «ανήκειν» του εκάστοτε πολίτη στην εκκλησιαστική κοινότητα συνδέεται άμεσα με τα πρόσωπα. Κάθε πρόσωπο έχει τη δική του αξία, το δικό του ξεχωριστό πεπρωμένο, ηθική ελευθερία και κλίση προς τη δημιουργικότητα και τη συλλογικότητα. Αυτό το συναίσθημα του «ανήκειν» προεκτείνεται με την ανθρώπινη αλληλεγγύη, την προσφορά χωρίς κανέναν περιορισμό, την ανιδιοτελή αγάπη προς τον πλησίον. Οι πιστοί-πολίτες ασφαλώς και δεν μπορούν να προφέρουν στο Κράτος αυτό που ο ίδιος ο Αριστοτέλης ονόμαζε «ευγενείς πράξεις». Οι πιστοί-πολίτες μέσα από την ελεύθερη ηθική επιλογή τους ενεργούν δημιουργικά και συμπληρωματικά μέσα στην κοινωνία. Αυτή η ιδιαιτερότητα έχει εκφρασθεί ήδη από τον δεύτερο αιώνα μέσα από την Επιστολή προς Διόγνητον. Γράφει χαρακτηριστικά ο άγνωστος συγγραφέας για το ρόλο του χριστιανού, σήμερα πιστού-πολίτη:
«… Οι Χριστιανοί γαρ ούτε γη, ούτε φωνή, ούτε έθεσι διακεκριμένοι των λοιπών εισιν ανθρώπων. 2. ούτε γαρ που πόλεις ιδίας κατοικούσι, ούτε διαλέκτω τινὶ παρηλλαγμένη χρώνται, ούτε βίον παράσημον ακούσιν. 3. ου μην επινοία τινὶ και φροντίδι πολυπραγμόνων ανθρώπων μάθημα τουτ’ αυτοίς εστιν ευρημένον, ουδὲ δόματος ανθρωπίνου προεστάσιν, ώσπερ ένιοι. …5. πατρίδας οικούσιν ιδίας, αλλ’ ως οικούσιν ιδίας, αλλ’ ως πάροικοι· μετέχουσι πάντων ως πολίται, και πάνθ’ υπομένουσιν ως ξένοι· πάσα ξένη πατρίς εστιν αυτών, και πάσα πατρὶς ξένη…. Απλώς δ’ ειπείν, όπερ εστὶν σώματι ψυχή, τουτ’ εισὶν εν κόσμω Χριστιανοί. 2. έσπαρται κατὰ πάντων των του σώματος μελών η ψυχή, και Χριστιανοὶ κατὰ τας του κόσμου πόλεις…».
Ίσως αυτή τη διάσταση να είχε υπόψη του ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη συνάντηση υψηλού επιπέδου με τους εκκλησιαστικούς ηγέτες (30 Μαΐου 2013) και με θέμα: «Οι πολίτες στην καρδιά του ευρωπαϊκού εγχειρήματος σε καιρούς αλλαγών». Η συνάντηση αυτή, που εντάσσεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους των Πολιτών 2013, πραγματοποιήθηκε μετά από πρόσκληση του José Manuel Barroso, Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τη συμπροεδρία του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Herman Van Rompuy και του αντιπροέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου László Surján.
Ο κ. José Manuel Barroso, στην ομιλία του, κάλεσε τις διάφορες θρησκευτικές κοινότητες να συμμετάσχουν ενεργά στη δημόσια συζήτηση που διεξάγεται ήδη στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους των Πολιτών 2013, καθώς και στην πρόσφατη πρωτοβουλία «Νέα αφήγηση για την Ευρώπη» και δήλωσε: «Αφού αναλάβαμε δράση για να βγάλουμε την Ευρώπη από την οικονομική κρίση, είναι σαφές ότι πρέπει να ξεπεράσουμε και μια άλλη κρίση: την κρίση εμπιστοσύνης, την κρίση αξιών. Πρέπει να ξαναφέρουμε τους πολίτες στο επίκεντρο του κοινού μας εγχειρήματος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, συζητώντας για ποιο λόγο έχει νόημα να ενεργούμε μαζί ως Ένωση. Είμαι βαθειά πεπεισμένος πως η ενεργός συμμετοχή των θρησκευτικών κοινοτήτων έχει καθοριστική σημασία για την επιτυχία του εγχειρήματος. Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προσκάλεσα σήμερα μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης.
Ο κ. Herman Van Rompuy, μεταξύ άλλων, δήλωσε: «Ακριβώς όταν αντιμετωπίζουμε τα αποτελέσματα της κρίσης και επιβεβαιώνουμε την προσήλωση στις αξίες μας, διαπιστώνουμε πόσο επείγον είναι το θέμα του πολίτη. Το επείγον αυτό θέμα περιλαμβάνει οικονομικές και κοινωνικές πτυχές, επίσης πολιτισμικές πτυχές και, συνεπώς, την εκπαίδευση και κατάρτιση. Ας αναζωογονήσουμε αυτή την προσπάθεια, υπογραμμίζοντας όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν τους πολίτες να ανήκουν στον συλλογικό χώρο που ονομάζουμε Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως ευρωπαίοι πολίτες τι είναι αυτό που μας κάνει να ανήκουμε στην Ευρώπη, ατομικά και συλλογικά; Είναι σημαντικό να προβληματιστούν γύρω από αυτό το θέμα οι πολιτικές και οι θρησκευτικές αρχές. Επειδή με τον τρόπο αυτόν, συμμετέχοντας όλοι μαζί σε μια συζήτηση κάποτε αντιφατική αλλά πάντοτε καρποφόρα, καρποφόρα αλλά κάποτε αντιφατική, μπορούμε, ο καθένας μας ανάλογα με τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητές του, να συμβάλουμε στην υλοποίηση του ευρωπαϊκού έργου».
Ο κ. László Surján δήλωσε επίσης τα εξής: «Ενθαρρύνουμε ολόψυχα τους ευρωπαίους πολίτες και τους πιστούς κάθε δόγματος, να συμμετάσχουν ενεργά στην προεκλογική εκστρατεία και να συμμετάσχουν στις εκλογές στη συνέχεια, ώστε να εκπροσωπηθούν οι απόψεις, οι ιδέες και οι αξίες τους από τους βουλευτές».
Η παραπάνω προβληματική, μέσα από τις υπογραμμισμένες πολιτικές αναφορές, αφήνει σαφώς χωρίς επιχειρήματα όλους αυτούς οι οποίοι μιλούν για τον αποχριστιανισμό της Ευρώπης. (Βλ. Les religions élargissent leur rayonnement, L’ Atlas du monde de demain, Παρίσι 2013, σελ. 60-63). Και φυσικά ενισχύει την παρουσία όλων των χριστιανών στο διάλογο με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Πολλοί επιτίθενται ποικιλοτρόπως στο εκάστοτε Κράτος ή την εκάστοτε πολιτική στάση για ακραία θέματα ή ζητήματα (π.χ. γάμοι ομοφυλοφίλων κ.λπ.)! Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε σαφώς για αποχριστιανοποίηση με τον διωγμό των Χριστιανών στην Μέση Ανατολή. Δεδομένου όμως ότι σήμερα μιλούμε για μια εκκοσμικευμένη (ευρωπαϊκή) κοινωνία αυτό δεν σημαίνει ότι αυτή συνδέεται άμεσα και με τον αποχριστιανισμό της κοινωνίας (ευρωπαϊκής ή μη). Και εάν αυτό συμβαίνει, γιατί η Εκκλησία δεν κάνει ουσιαστικές παρεμβάσεις για την αποφυγή του αποχριστιανισμού της κοινωνίας; Και φυσικά να ενισχύσει το ήθος και την προσφορά των πιστών-πολιτών στις κοινωνίες αυτές.
Όπως σημειώνει ο γερμανός φιλόσοφος JürgenΗabermasο κάθε πολίτης ζει σήμερα σε μετα-εκκοσμικευμένες κοινωνίες. Έχουμε ήδη αφήσει προ πολλού την εκκοσμίκευση. Ζούμε σε κοινωνίες οι οποίες αναζητούν περιεχόμενο και ουσία στις πολλαπλές κοινωνικές συγκρούσεις. Οι πολίτες επιθυμούν μια πνευματική -ακόμη και χριστιανική- προσέγγιση. Οι πολίτες δεν επιθυμούν να επιστρέψουν στην προ-εκκοσμικευμένη εποχή, αλλά σε μια κοινωνία όπου η θρησκεία θα παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην αναζήτηση περιεχομένου μέσα από τη μεταφυσική της διάσταση. Για να μπορέσει όμως να επιτευχθεί αυτό θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τρεις βασικές προϋποθέσεις:
Η πρώτη είναι η αποδοχή από τις θρησκευτικές κοινότητες ενός σύγχρονου συνταγματικού κράτους, που σημαίνει ανοιχτό, πλουραλιστικό, δημοκρατικό, το οποίο σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους κανόνες του κράτους δικαίου. Κι αυτό σημαίνει ότι η Εκκλησία έχει ακριβώς ένα σημαντικό ρόλο να παίξει ως προς τη διαμόρφωση των δημοκρατικών πολιτών, οι οποίοι ζουν εντός του Κράτους, ώστε στη συνέχεια οι ίδιοι οι πολίτες-πιστοί να γίνουν ισχυροί συνήγοροι των δικαιωμάτων τους, ενθαρρύνοντας με τον τρόπο αυτό και τη δημοκρατική συμβίωση όλων των πολιτών.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι τα όσα λέγονται από τους θρησκευτικούς ηγέτες να προβλέπουν στην κοινωνική συνοχή, την καταλλαγή και την ενότητα της κοινωνίας και όχι τη διάσπασή της. (Βλ. Γ. Τσέτση, Και όμως είναι… «ανήμπορη», http://www.amen.gr/article14161). Έχουμε λόγο και φωνή ως Εκκλησίες, αλλά αυτός ο λόγος θα πρέπει να μεταφραστεί σε μια γλώσσα αποδεκτή από την ευρύτερη κοινωνία. (Βλ. την ομιλία του Μητρ. Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 28.06.2013, http://www.amen.gr/article14049).
Και η τρίτη προϋπόθεση είναι ότι οι εκάστοτε θρησκευτικές κοινότητες πρέπει να προσπαθήσουν να λύσουν τις κοινωνικές συγκρούσεις με τη βοήθεια του διαλόγου και όχι με τη χρησιμοποίηση της βίας ή της πολιτικής δύναμης. Εδώ έχει μεγάλη σημασία να αποδεχθούμε το γεγονός ότι η ηθική διάπλαση των πιστών οδηγεί κατ’ επέκταση και στην ηθική αλλαγή της ίδιας της κοινωνίας προς την «καλήν αλλοίωσιν», σύμφωνα με την πατερική θεολογία και σκέψη. Κι αυτό το γνωρίζουν οι ευρωπαίοι πολιτικοί, έστω και εάν μερικές φορές επιδιώκουν την «εργαλειοποίηση» της ίδιας της θρησκείας.
Βέβαια οι παραπάνω τρεις προϋποθέσεις απαιτούν και δύο βασικούς όρους: Πρώτα πρέπει οι Εκκλησίες και θρησκευτικές κοινότητες –δηλ. οι πολίτες της κοινωνίας-να έχουν χώρο στην κοινωνία, να είναι εταίροι στο διάλογο με την κοινωνία και με τα πολιτικά όργανα (εθνικά ή ευρωπαϊκά). Και δεύτερον, η κοινωνία και τα πολιτικά όργανα θα πρέπει επίσης να αποδεχτούν ότι η θρησκεία χρησιμοποιεί έναν διαφορετικό λόγο, χρησιμοποιεί μια διαφορετική γλώσσα από την γλώσσα της ίδιας της κοινωνίας. Βασικό παράδειγμα το θέμα της ανοχής (tolerance). Οι προσεγγίσεις μπορεί να είναι διαφορετικές, αλλά η κατάληξη είναι ο σεβασμός του άλλου ως ισότιμη ανθρώπινη αξία (Γαλ., 3:28). Οι Αντιπροσωπείες των διαφόρων Εκκλησιών στις Βρυξέλλες –κι αυτή της Εκκλησίας της Ελλάδος- δεν αποτελούν ΜΚΟ, μεταξύ χιλιάδων ΜΚΟ που βρίσκονται στις Βρυξέλλες, αλλά συμμετέχουν επίσημα στο διάλογο αυτό που είναι «ανοιχτός, συνεχής και διαφανής» (Συνθήκη της Λισαβόνας, άρθρο 17). Συμμετέχουν ως Εκκλησίες και έχουν τη δική τους φωνή και το δικό τους ξεχωριστό ρόλο να παίξουν.
Μέσα στην προοπτική αυτή φοβάμαι ότι μπορεί να λειτουργήσουν δύο αρνητικές τάσεις, ίσως, θα λέγαμε, πιθανές τάσεις, οι οποίες αλλοιώνουν τα παραπάνω. Η πρώτη εκφράζεται μέσα από το φονταμενταλισμό των θρησκευτικών κοινοτήτων. Και κατ’ επέκταση αυτό μεταφέρεται στον πιστό-πολίτη. Φυσικά δεν αναφερόμαστε σε ακραίες τρομοκρατικές ενέργειες τύπου AlQaida, αλλά σε ένα θρησκευόμενο πιστό-πολίτη, ο οποίος δίνει εύκολες απαντήσεις σε σύνθετες ερωτήσεις. Αναφερόμαστε σε όλους εκείνους που πιστεύουν ότι έχουν την αλήθεια και ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να μπούμε σε καμία διαδικασία διαλόγου, αλλά να θεωρήσουμε όλους τους υπολοίπους που δεν είναι μαζί μας ως εχθρούς. Η δεύτερη τάση έρχεται αυτή τη φορά από την πλευρά της κοινωνίας και των πολιτικών θεσμών, οι οποίοι θεωρούν ότι η Εκκλησία και οι θρησκευτικές κοινότητες –και ως εκ τούτου οι ίδιοι οι πιστοί-πολίτες- δεν έχουν κάποια θέση στη δημόσια σφαίρα και θα πρέπει να μπουν τον ιδιωτικό χώρο (privateexclusion). Η τάση αυτή κάνει τον διάλογο άγονο και θεωρεί τους εταίρους ως διακοσμητικά στοιχεία. Ο διάλογος μπορεί να είναι πάντα συμπαθητικός, αλλά όταν έρχεται η ώρα της κριτικής διακόπτεται!
***
Η θέση του πιστού-πολίτη είναι σημαντική όσο και η ίδια η ελευθερία του. Η ελευθερία του λόγου των πολιτών, πέρα από ότι είναι ζητούμενο, πρέπει να είναι σεβαστή και να ενθαρρύνεται από το ίδιο το Κράτος (ή την Ευρωπαϊκή Ένωση). Σαφώς και θα πρέπει στο σημείο αυτό να γίνει διάκριση ανάμεσα στην πολιτική κοινότητα η οποία προωθεί την δικαιοσύνη και τα κοινά αγαθά και την πολιτική κοινότητα, η οποία αυτοειδωλοποιείται μέσα από την εξουσία της. Πιστεύουμε ότι η σημερινή κρίση ή η γνωστή «ευρωπαϊκή κόπωση», όπου τόσοι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν την ανεργία, την ανασφάλεια και την αυξανόμενη ανισότητα, δεν μπορεί να οδηγεί στην απόρριψη της πόλης, του Κράτους ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η απόρριψη θα σημαίνει αυτομάτως την αποδοχή και την άνοδο εθνικιστικών δυνάμεων στις χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρώπη μεγαλώνει. Την 1η Ιουλίου 2013 η Κροατία γίνεται το 28ο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ειρήνη και αλληλεγγύη ήταν οι κύριοι στόχοι που τέθηκαν στις 9 Μαΐου 1950. Σήμερα χρειάζεται και πάλι ενεργοποίηση, δεδομένου ότι ζούμε μέσω μιας οικονομικής κρίσης, η οποία προσκρούει βαθιά στην ευρωπαϊκή κοινωνία και προκαλεί πολύ πόνο. Υπάρχουν μερικοί πολιτικοί, και επίσης πολλοί πολίτες, οι οποίοι φαντάζονται ότι η σύγκρουση και η διάσπαση θα επιλύσουν το πρόβλημα. Μια παρόμοια λογική θα μας φέρνει πίσω 70 χρόνια, σε μια ευρωπαϊκή ήπειρο που ήταν διαιρημένη από την εχθρότητα μεταξύ των λαών. Δεν μπορούμε να επιστρέφουμε στο παρελθόν. Πρέπει να δούμε το μέλλον με τα μάτια του παρελθόντος, με το όραμα ενός προφητικού λόγου που θα μπορεί να μετασχηματίσει την Διακήρυξη του RobertSchuman, όπως περιγράφεται στο προκαταρκτικό κείμενο της δήλωσης στις 9 Μαΐου 1950:
«Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διαφυλαχθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν. Η συμβολή που μπορεί να έχει μια οργανωμένη και ζωντανή Ευρώπη στον πολιτισμό είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ειρηνικών σχέσεων. …. Επειδή δεν επιτεύχθηκε η Ευρώπη, είχαμε πόλεμο. Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί δια μιας, ούτε σε ένα συνολικό σχέδιο : θα οικοδομηθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που κατ΄ αρχάς θα δημιουργήσουν μια πραγματική αλληλεγγύη….»
Ίσως μία νέα ματιά στο κείμενο θα μπορούσε να δώσει φως και περιεχόμενο στο όραμα της νέας Ευρωπαϊκής Ένωσης που τείνει να χαθεί μέσα στα ίδια τα προβλήματά της. Υπάρχει χρόνος για να «διασωθεί». Όλοι έχουμε ευθύνη στη διάσωσή της!
για τον Αmen.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου