Νίκος Νησιώτης: Ο Θεολόγος του Διαλόγου

 Ένα αφιέρωμα σε έναν μεγάλο Θεολόγο

Στις 18 Αυγούστου του 1986 στο 41^ο χλμ της εθνικής οδού Αθηνών – Κορίνθου σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα θα κοπεί το νήμα της ζωής του μεγάλου θεολόγου Νικόλαου Νησιώτη. 32 χρόνια από τον θάνατο του, παρουσιάζουμε ένα αφιέρωμα μέσα από κείμενα που γράφτηκαν για τον σπουδαίο Θεολόγο.

Του Νίκου Γραμματικάκη*

Την Κυριακή το πρωί μαζί με τον δεξιό ψάλτη της Ζωοδόχου Πηγής είχε «βγάλει» όλη τη Λειτουργία. Περίμενε και πήρε αντίδωρο τελευταίος. Η γυναίκα του τον συγχάρηκε για την υπέροχη ψαλμωδία που χάρισαν στο εκκλησίασμα, στην Εκκλησία με την οποία ήταν τόσο δεμένος από μικρό παιδί, αφού υπήρξε επί πενήντα περίπου χρόνια  η ενορία του πατέρα του π. Άγγελου Νησιώτη και το Κέντρο των Ορθόδοξων Χριστιανικών Ενώσεων ( Ο.Χ.Ε.) τις οποίες ίδρυσε και των οποίων προήδρευσε μέχρι το τέλος της ζωής του ο π. Άγγελος. Την άλλη μέρα το πρωί, Δευτέρα 18 Αυγούστου, ένα μοιραίο φρενάρισμα στο 41^ο χλμ της Εθνικής οδού Αθηνών – Κορίνθου θα κόψει το νήμα της ζωής του κορυφαίου θεολόγου της σύγχρονης ορθοδοξίας Νίκου Νησιώτη. Μετά μια εβδομάδα, την περασμένη Δευτέρα 25 Αυγούστου, ολόκληρος ο θεολογικός κόσμος, ο αθλητικός και η διανόηση, που γέμισαν ασφυκτικά την Μητρόπολη των Αθηνών, θα κατευοδώσει τον Νίκο Νησιώτη στην τελευταία του κατοικία. Τον Νίκο Νησιώτη τον γνώρισα πριν από είκοσι περίπου χρόνια σαν φοιτητής και μέλος του Χριστιανικού ομίλου φοιτητών και επιστημόνων (Χ.Ο.Φ.Ε.), του οποίου ο Νησιώτης υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πνευματικός καθοδηγητής. Την εποχή εκείνη ήταν Διευθυντής του Οικουμενικού Ινστιτούτου Bossey στη Γενεύη. Κάθε επίσκεψη του στην Αθήνα ήταν για εμάς ένα γεγονός, γιατί δεν θα παρέλειπε ποτέ να έλθει στον όμιλο και να μας μιλήσει. Η αίθουσα του Χ.Ο.Φ.Ε ήταν κατάμεστη. Ο κόσμος όλος κρεμόταν από τα χείλη του. Παρά την δυσκολία να τον παρακολουθήσει κανείς, είχε την δύναμη να γοητεύει το ακροατήριο. Σεμνός, ευγενικός, βαθυστόχαστος απαντούσε με πολύ αγάπη σε όλες τις απορίες μας και τις πιο «τολμηρές». Σήμερα αναμφισβήτητα στον τόπο μας υπάρχουν αρκετοί θεολόγοι, κληρικοί και λαϊκοί, με πολλές γνώσεις και βαθειά κατάρτιση. Το δυστύχημα όμως είναι ότι λίγοι από αυτούς έχουν την ικανότητα να διαλεχθούν με τον σύγχρονο άνθρωπο! Μπορούν να απευθύνονται σε ακροατήρια που εκ των προτέρων είναι διατεθειμένα να τους υποδεχθούν δύσκολα μπορούν να διαλεχθούν με ανθρώπους που είναι άθεοι ή δεν είναι «θρησκευόμενοι».

Ο Νησιώτης είχε την μεγάλη δύναμη να διαλέγεται με τους πάντες. Και αυτό γιατί είχε δύο μεγάλα προσόντα.: Το Πρώτο: Είχε βαθειά γνώση των σύγχρονων φιλοσοφικών και κοινωνικοπολιτικών ρευμάτων. Το Δεύτερο: Είχε την μεγάλη δύναμη να ακούει τον άλλον! Οποιεσδήποτε απόψεις και αν είχε. Είτε ήταν άθεος, είτε ήταν αιρετικός. Δεν έκλεινε σε κανέναν την πόρτα. Για αυτό  ακριβώς σε οποιοδήποτε κύκλο και να βρισκόταν κατόρθωνε να εντυπωσιάζει όταν άνοιγε το στόμα του. Είχε μελετήσει πολύ τον υπαρξισμό. Η διδακτορική του διατριβή: « Υπαρξισμός και Χριστιανική Πίστη» έγινε αφορμή για πολλά άρθρα και μελέτες. Αργότερα ασχολήθηκε με το μεγάλο πρόβλημα της θεολογίας: την θεολογική γνωσιολογία και συνέγραψε το έργο του « Προλεγόμενα εις την Θεολογικήν γνωσιολογία- Το ακατάληπτον του Θεού και η δυνατότητα γνώσεως αυτού» (1965). Σαν καθηγητής της Φιλοσοφίας της Θρησκείας είχε συγγράψει το 1965 επίσης ένα μικρό βιβλίο: « Φιλοσοφία της Θρησκείας και φιλοσοφική θεολογία». Από τότε δεν συνέγραψε άλλο βιβλίο. Δεν είχε καιρό. Αντίθετα έγραψε πλήθος πολύ σημαντικών και εκτεταμένων άρθρων σε διεθνή περιοδικά, έδωσε πλήθος διαλέξεων σε όλο τον κόσμο, όπως επισήμανε στον επικήδειο του ο Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιάκωβος. Είχε σκοπό να ζητήσει μια ετήσια άδεια από το Πανεπιστήμιο για να συγκεντρώσει όλο αυτό το πολύτιμο υλικό. Είχε μετάσχει σε διαλόγους με μαρξιστές με τον Ροζέ Γκαρωντύ, όταν ήταν ακόμα μαρξιστής. Τώρα τελευταία ασχολήθηκε με την « Θεολογία της απελευθέρωσης». Γνώριζε προσωπικά όλους αυτούς του λατινοαμερικανούς θεολόγους της την « Θεολογία της ελπίδας».  Το παράξενο είναι ότι παρά την ενασχόληση του με την θεολογία είχε πάντα τον χρόνο να ασχολείται με τον αθλητισμό. Δεν ήταν ο τύπος του συνηθισμένου «φιλάθλου» που παρακολουθεί ξαπλωμένος στην πολυθρόνα του τους αγώνες από την τηλεόραση. Υπήρξε διακεκριμένος αθλητής, προπονητής ομάδας μπάσκετ του Πανελληνίου, τότε βρισκόταν στις δόξες του. Προπονητής της εθνικής ομάδας. Το ενδιαφέρον του αυτό το κράτησε μέχρι και την τελευταία στιγμή της ζωής του. Ήταν Πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας ( ΔΟΕ), μέλος της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων, της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Γύρισε όλο τον κόσμο για να ιδρύσει Εθνικές Ολυμπιακές Ακαδημίες. Σε τελευταία συνάντηση της ΔΟΕ,  είχε μιλήσει για την «Φιλοσοφία του Ολυμπισμού». Οι θέσεις έγιναν δεκτές με πολύ ενθουσιασμό. Το θεολογικό ή  θρησκευτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε ο Νίκος Νησιώτης ήταν,  για την εποχή του τουλάχιστον αρκετά φιλελεύθερος.  Σε μια εποχή, για παράδειγμα, που οι σχέσεις των δύο φύλων ήταν αρκετά περιορισμένες και έξω ακόμα από τους θρησκευτικούς κύκλους, ο Χ.Ο.Φ. από την ίδρυση του ήταν μεικτός.

Ο Νίκος Νησιώτης αγωνίστηκε πολύ σε όλη του την ζωή για το μεγάλο θέμα της ένωσης των εκκλησιών. Στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών κατείχε εξέχουσα θέση ( υπήρξε και αναπληρωτής Γραμματέας του). Από τους συντηρητικούς κύκλους επικρίθηκε πολύ για ενέργειες του, που θεωρήθηκαν ανορθόδοξες. Δεν είμαι θεολόγος για να μπορώ να τον κρίνω σε αυτό το σημείο: Πιθανόν όμως ο ενθουσιασμός του μέσα στον αγώνα του «υπέρ των πάντων ενώσεως» να τον οδήγησε και σε αμφισβητούμενες από ορθόδοξης πλευράς πράξεις. Αν και υπάρχει και άλλη άποψη του επισκόπου Καλλίστου Ware. Σε μια συζήτηση που είχα μαζί του, πριν δύο χρόνια, στην Οξφόρδη, για την θεολογία στην Ελλάδα σήμερα, αφού μου εξήρε την προσωπικότητα του Νησιώτη, μου είπε πως παρεξηγείτε επειδή μιλάει σε μια γλώσσα που είναι επηρεασμένη από την Δύση, αφού έζησε εκεί πολλά χρόνια. Οι θέσεις του, όμως είναι ακραιφνώς ορθόδοξες. Βέβαια ο Νησιώτης δεν ανήκε στην κατηγορία  των φανατικών αντιδυτικών που βλέπουν όλα τα δεινά μας να προέρχονται από την κακή Δύση. Δεν συμπαθούσε αυτό το πνεύμα της, ας μου επιτραπεί, ορθοδοξομανίας που έχει καταλάβει πολλούς σήμερα στον τόπο μας. Μια άλλη προϋπόθεση για να μπορείς να διαλεχθείς με τους άλλους είναι να τους αναγνωρίζεις και τα καλά τους. Να προσπαθείς να δεις ορισμένα πράγματα και από την σκοπιά τους, να είσαι αντικειμενικός, να μην οχυρώνεσαι πίσω από το «αλάθητο» σου. Ενώ το περιβάλλον του Νησιώτη ήταν θεολογικά φιλελεύθερο και «προοδευτικό», πολιτικά ήταν αρκετά συντηρητικός. Όμως ο Νησιώτης κατόρθωσε να το ξεπεράσει. Είναι χαρακτηριστικό για παράδειγμα, με πόσο ενθουσιασμό είχε δεχθεί την πολιτική συνεργασία της Χριστιανικής Δημοκρατίας με το ΚΚΕ Εσωτερικού, στην «Συμμαχία». Μια πράξη της Χριστιανικής Δημοκρατίας, που επικρίθηκε από το σύνολο σχεδόν του Χριστιανικού κόσμου. Μετά της εκλογές του 1977 πολλές φορές μου είχε εκφράσει την λύπη του για την εκλογική αποτυχία αυτού του πειράματος. Ο Νίκος Νησιώτης αναντίρρητα υπήρξε  μια μεγάλη μορφή της ορθόδοξης θεολογίας. Η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι ίσως η πιο αρμόδια για να αναλάβει να εκδώσει το έργο που έχει αφήσει πίσω του. Και ο Χ.Ο.Φ.Ε. θα μπορούσε να συμβάλλει σε αυτό. Ένα κολοσσιαίο έργο είκοσι τουλάχιστον ετών είναι απρόσιτό στον κόσμο. Είναι οι εισηγήσεις του σε συνέδρια, τα άρθρα του σε διεθνή περιοδικά και οι διαλέξεις του. Ο Νίκος Νησιώτης με τα πολλά χαρίσματα του υπήρξε, όπως παρατήρησε εύστοχα ο καθηγητής της Θεολογικής Επίσκοπος Ανδρούσης Αναστάσιος Γιαννουλάτος, «ένα μεγάλο δώρο του Θεού». Αιωνία του η μνήμη.

* Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χριστιανική την Πέμπτη 28 Αυγούστου του 1986

Η ιστορική πρώτη φωτογραφία απεικονίζει τον Νίκο Νησιώτη με την μητέρα του, τον Μητροπολίτη Θήρας Παντελεήμονα και τον Νίκο Λιαμή, παλαίμαχο στέλεχος του Χ.Ο.Φ.Ε, με τον γιό του Ηλία. Η φωτογραφία είναι από τα εγκαίνια της προτομής του π. Άγγελου Νησιώτη στην Εκάλη.

Επιμέλεια: Κώστας Ζουρδός