Η Προσωπικότητα και το έργο του Εκπαιδευτικού.

Του Μητροπολίτου Πειραιώς Καλλίνικου

Κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Γ! Μέρος

Να καλλιεργείται η φιλοτιμία

Δεν έχει να ασχοληθεί ο διδάσκαλος με χρυσά σκεύη αλλά με την ψυχή του παιδιού, που είναι κατά την φράση του ιερού Πατρός «παντός χρυσίου τιμιωτέρα». Τότε πρέπει ο διδάσκαλος να μιμείται τον γιατρό και να εφευρίσκει φάρμακα για την ψυχική υγεία των μαθητών του. δεν θα χρησιμοποιεί εξαναγκασμό και βία, αλλά θα καλλιεργεί την φιλοτιμία και την καλή προαίρεση των μαθητών του και θα τους οδηγεί στο ορθό, το καλό και ωφέλιμο για τον χαρακτήρα τους. Και, όπως ακριβώς είναι υποχρεωμένος ο διδάσκαλος να ποικίλλει την διδασκαλία του, για να την κάνει ευχάριστη και κατανοητή εις τους μαθητές του, έτσι πρέπει να ποικίλλει και τα παιδαγωγικά μέσα που χρησιμοποιεί για την ψυχική και πνευματική καλλιέργεια των μαθητών του. Και άλλοτε μεν θα συμβουλεύει και θα κάνει παραινέσεις. Άλλοτε θα ελέγχει. Όμως θα ελέγχει πάντοτε με σύνεση, με πολύ προσοχή για να μην αντιδρούν οι μαθητές, αλλά να δέχονται την παρατήρηση και των έλεγχο. Άλλοτε πάλιν προς το συμφέρον των μαθητών του θα σιωπά ο διδάσκαλος ή θα προσποιείται άγνοια. Ποτέ όμως δεν θα είναι αδιάφορος. Και θα προσπαθεί ο διδάσκαλος να θεραπεύει όχι μόνο, ότι, κακό βλέπει στους μαθητές του, αλλά κυρίως να προλαμβάνει τις κακές εκδηλώσεις.

Ο Χρυσόστομος συνιστά στους παιδαγωγούς προληπτική ιατρική της ψυχικής υγείας των μαθητών τους. Θα τιμωρήσει των μαθητή του, λέγει, εάν τούτο είναι αναγκαίο, θα τιμωρήσει όμως όχι από εκδίκηση και θυμό αλλά από αγάπη, προς το συμφέρον των μαθητών του. «Ο των παίδων διδάσκαλος δια το ατελές της ηλικίας συμφερόντως πολλάκις τας πληγάς επανατείνεται τοις παισίν». Τον μαθητή τον αγαπά έστω και να κάνει σφάλματα και εξαναγκάζεται να τον τιμωρήσει. Τιμωρεί δια να διορθώσει και να θεραπεύσει τον μαθητή, όπως κάνει ο χειρούργος ιατρός ο οποίος «τέμνει το έλκος, ου τω νοσούντι σώματι πολεμών, αλλά την νόσον». Όμως υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ ιατρού και παιδαγωγού. Ο ιατρός «επάγων την πληγην ουδεμίαν λαμβάνει της πληγής αίσθησιν…επί δε των τας ψυχάς θεραπευόντων ούχ ούτως». Ο παιδαγωγός πονά ψυχικά ο ίδιος όταν εξαναγκάζεται να τιμωρήσει τον μαθητήν του, δια να θεραπεύσει. Και πονά ακόμα περισσότερον όταν διαπιστώνει το αδιόρθωτο του χαρακτήρα του μαθητού.

Πνευματική προσωπικότητα

Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει ότι ο διδάσκαλος για να πετύχει στο υψηλό έργο του δεν φθάνει να έχει μόνο άρτια επιστημονική και παιδαγωγική κατάρτιση, πρέπει ο ίδιος να είναι μια πνευματική προσωπικότης, υπόδειγμα αρετής, ολοκληρωμένος άνθρωπος. Στολισμένος με αρετές, διευκολύνεται στο δύσκολο έργο του. Και πρώτα πρέπει να έχει αγάπη στο έργο του προς όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές του. Η αγάπη είναι το απαραίτητο και βασικότερο προτέρημα του διδασκάλου, « και γαρ προ των άλλων απάντων τούτο χρη τον διδάσκαλον έχει». Η αγάπη παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην αγωγή. Με την αγάπη ο παιδαγωγός υπερνικά τις δυσκολίες του έργου του, αλλά, και ευκολότερα επιδρά στις ψυχές των μαθητών του, και επιτυγχάνει την βελτίωση του χαρακτήρος των και χειραγώγηση τους στην αρετή. Η αγάπη, όμως, του διδασκάλου προς τους μαθητές του πρέπει να είναι ίση προς όλους, και προς τους κακούς και προς τους καλούς. Να είναι απηλλαγμένη μεροληψίας και αποκλειστικότητος. Τους καλούς τους ενθαρρύνει με αγάπη για να γίνουν καλύτεροι. Τους κακούς τους βοηθά πάλι με αγάπη για αν απαλλαγούν από τις κακίες τους. Η αγάπη αυτή του διδασκάλου θα προσελκύσει οπωσδήποτε και την αγάπη των μαθητών του προς αυτόν. Και τότε, λέγει ο ιερός Πατήρ «ουδέν…ούτω προς διδασκαλίαν επαγωγόν ως το φιλείν και φιλείσθαι». Η αγάπη γεννά στην ψυχή του εκπαιδευτικού την ανεξικακία και ανεκτικότητα, που του είναι απαραίτητες στο δύσκολο έργο του.

Στολισμένος με ταπεινοφροσύνη

Ο διδάσκαλος ακόμη, λέγει ο ιερός Χρυσόστομος, πρέπει να είναι στολισμένος με ταπεινοφροσύνη. Το υψηλό λειτούργημα του μέσα στην κοινωνία δεν πρέπει να του καλλιεργεί τον εγωισμό. Το ταπεινό φρόνημα θα τον κρατά μακριά από την περιαυτολογία και θα τον προφυλάσσει από την αυταρχικότητα. Τους μαθητές του δεν θα τους διατάσσει με ύφος και τρόπο αυταρχικό. Η ταπεινοφροσύνη θα προφυλάσσει τον διδάσκαλο και από την υψηλοφροσύνη, που είναι δυνατόν να δημιουργούν στην ψυχή του οι έπαινοι των άλλων, για την επιτυχία του έργου του. καύχημα του και χαρά του είναι η πρόοδος στην γνώση και η αρετή του χαρακτήρος των μαθητών. Ακόμη πρέπει να κοσμείται από την αυτοκυριαρχία. Δεν πρέπει να οργίζεται, να βγάζει κραυγές, να χάνει την ψυχραιμία του, να αποθηριούται. Δεν προσπαθεί να επιβληθεί στους μαθητές του με φωνές δυνατές και άγριο τρόπο. Κάνει υπομονή, γιατί γνωρίζει ότι ο δρόμος της αγωγής είναι πολύ μακρύς και δύσκολος….Αλλά για να έχει τέτοια υπομονή και επιμονή ο διδάσκαλος πρέπει να είναι άνθρωπος πίστεως στον Θεό και προσευχής. Ο πιστός και ευσεβής διδάσκαλος και παιδαγωγός έχει θερμουργόν ζήλον για το έργο του και τον εμπνέει η ευσέβεια.

Κυρίως το παράδειγμα

Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη σημασία για την επιτυχίας του έργου του διδασκάλου, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, είναι το δικό του ενάρετο παράδειγμα. Τίποτα άλλο δεν του δίδει μεγαλύτερο κύρος από την προβολή του δικού του παραδείγματος και μέσα στο σχολείο και εκτός αυτού. Ο διδάσκαλος, λέγει ο Χρυσόστομος, είναι άρχοντας και σαν άρχοντας « τούτο μάλιστα άρχειν οφείλει, το τη αρετή νικάν ει δε νικάται, ουκέτι άρχων εστίν». Η θέσης του είναι μεγάλη και περίβλεπτος. Οι πάντες έχουν αξιώσεις από τον διδάσκαλον γι’ αυτό και τα σφάλματα του φαίνονται βαρύτερα. Με τα λόγια του ο διδάσκαλος διδάσκει, με το παράδειγμα του εμπνέει και οικοδομεί. Οι μαθητές μιμούνται εύκολα το παράδειγμα του διδασκάλου. Είναι αλήθεια ότι το παράδειγμα έχει μεγάλη αξία για όλους μας. Για μας πρώτα τους κληρικούς και ποιμένες της Εκκλησίας και για σας κατόπιν τους εκπαιδευτικούς μας, αλλά και για κάθε πνευματικό άνθρωπο και ηγέτη της κοινωνίας. Ο Χρυσόστομος κάνει ειδικόν λόγον και για την αμοιβή του διδασκάλου. Αυτός ο τόσον λιτός σε όλα, θέλει μεγάλο μισθό για τους διδασκάλους και παιδαγωγούς. Αναγνωρίζει τους μεγάλους κόπους του εκπαιδευτικού και ζητεί γενναία την χορηγία προς αυτούς. Το έργον της πνευματικής προσφοράς του εκπαιδευτικού δεν πληρώνεται με τίποτα.

Όσα αναπτύσσονται στα κείμενα αυτά, αποτελούν τα κύρια σημεία της ομιλίας του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς Καλλίνικου κατά την διάρκεια εκδηλώσεως προς τιμή των εκπαιδευτικών λειτουργών που υπηρετούν στον Πειραιά, με την ευκαιρία της εορτής των Τριών Ιεραρχών στο πνευματικό Κέντρο της Αγίας Τριάδος Πειραιώς στις 30 Ιανουαρίου 1986.

Επιμέλεια: Κώστας Ζουρδός