Η Προσωπικότητα και το έργο του Εκπαιδευτικού.

 Του Μητροπολίτου Πειραιώς Καλλίνικου

Κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Β! Μέρος

Χωρίς επίδειξη

Ο Χρυσόστομος λέγει ότι ο διδάσκαλος διδάσκων δεν πρέπει να χρησιμοποιεί επιδεικτική ευγλωττία, ρητορικά σχήματα και πομπώδεις φράσεις, αλλά να διδάσκει απλά και πειστικά. Συνήγορο της απόψεως του αυτής φέρει τον Σωκράτη, ο οποίος στην απολογία του δεν απολογείται ενώπιον δικαστών του χρησιμοποιών λόγους «κεκαλλιεπημένους» ουδέ «κεκοσμημένους», αλλά λόγους γεμάτους από απλότητα και πειστικότητα. Εκτός από τους ρητορισμούς ο διδάσκαλος πρέπει να αποφεύγει και την πολυλογία. Γιατί, όπως ιδιαίτερα τονίζει, δεν έχει αξία το πλήθος των λόγων αλλά η αξία των νοημάτων. Η διδασκαλία δεν πρέπει να μοιάζει με ραγδαία βροχή που κατακλύζει την επιφάνεια της γης αλλά δεν την ποτίζει σε βάθος. Πρέπει να μοιάζει με την απαλή βροχή, που, σαν λάδι διολισθαίνει στο βάθος της γης, την ποτίζει και φέρνει την καρποφορία των φυτών. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο δεν πρέπει να λέγει πολλά ο διδάσκαλος είναι ότι με τον τρόπο αυτό κάνει άχρηστους τους μαθητές του. κατά κάποιο τρόπο ο Χρυσόστομος με τις σκέψεις του αυτές εγκαινιάζει την ιδέα του σχολείου εργασίας.

Ο διδάσκαλος κατά την ώρα της διδασκαλίας, λέγει ο ιερός Πατήρ, πρέπει να ποικίλει τον λόγο του για αν ξεκουράζει τους μαθητές του. Ούτε να κρατά σε συνεχή ένταση την προσοχή τους, ούτε να τους επιτρέπει χαλάρωση ανεπίτρεπτη και αδιαφορία. Να λέγει όχι μονάχα όσα τέρπουν και ευχαριστούν τους μαθητές, αλλά κυρίως και προπάντος, όσα τους ωφελούν. Να κρίνει εκάστοτε τι πρέπει να ακούσουν και να μάθουν. Να μην παρασύρεται και κυβερνάται από τους μαθητές του, αλλά ο ίδιος να διευθύνει την διδασκαλία και να την κατευθύνει εκεί που αυτός νομίζει. «Τούτο αρίστου διδασκάλου, το μη τη των μαθητών επιθυμία επέσθαι πανταχού, αλλά αυτούς προς το οικείων άγειν θέλημα». Να μπορεί δε να επιβάλλεται με το κύρος του. να εμπνέει τον σεβασμό στα όσα διδάσκει. Να είναι αυτός ο οδηγός και όχι οι μαθητές.

Τότε και σήμερα

Η τάξη ενός τέτοιου διδασκάλου δεν θα παρουσιάζει αταξίαν, αλλά ωραίαν όψη. Θα είναι, όπως λέει ο Χρυσόστομος, «ατάραχος η διάλεξις και αθόρυβος η διδασκαλία και μετά πλείονος συνέσεως η ακρόασις». Ο καλός διδάσκαλος, λέγει ο Χρυσόστομος, δεν βλέπει τους μαθητές του σαν μάζα αλλά σαν πρόσωπα. Για κάθε έναν μαθητή χρησιμοποιεί ιδιαίτερο παιδαγωγικό τρόπο. Τον μαθητή, που νομίζει ότι τα ξέρει όλα, με τρόπο τον επαναφέρει στην τάξη. Δεν ικανοποιεί την περιέργεια των μαθητών του σε κάτι που δεν είναι χρήσιμό και ωφέλιμο να μάθουν. Τον φιλότιμο μαθητή που καταβάλλει προσπάθειες, δεν έχει όμως ανάλογα αποτελέσματα, δεν τον αποθαρρύνει, απεναντίας του λέγει λόγους ενισχυτικούς, τον βοηθάει και τον παροτρύνει στην συνέχεια των προσπαθειών του. εντελώς δε διάφορη συμπεριφορά δείχνει στον τεμπέλη μαθητή ή τον τελείως ανεπίδεκτο μαθήσεως. Και δεν μένει ήσυχος όταν μερικοί μαθητές του καθυστερούν. Τους προβάλλει πρότυπα προς μίμησιν και μοχθεί για την πρόοδον όλων των μαθητών της τάξεως του.

Όχι μόνο γνώση αλλά κυρίως αγωγή

Ο ιερός Χρυσόστομος το έργο του εκπαιδευτικού δεν το βλέπει σαν έργο μεταδόσεως γνώσεων, αλλά σαν έργο αγωγής των παιδιών, με την ευρεία έννοια της λέξεως. Διδάσκαλος είναι ο παιδαγωγός. Κύριο του έργο είναι όχι μονάχα το γέμισμα του νου με γνώσεις αλλά η μόρφωση χαρακτήρος ενάρετου. Και εδώ ακριβώς ευρίσκεται η μεγάλη δυσκολία του υπεύθυνου και υψηλού έργου του εκπαιδευτικού. Γι’ αυτό και ο Χρυσόστομος αποκαλεί το έργο του εκπαιδευτικού «σταυρό», γιατί πολλές δυσκολίες μπορεί να συναντήσει στο έργο του ο ευσυνείδητος εκπαιδευτικός. Νομίζω ότι οι δυσκολίες αυτές σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερες από όσες ήταν στην εποχή του Χρυσοστόμου. Και ο σταυρός του ευσυνείδητου εκπαιδευτικού σήμερα πολύ βαρύτερος. Σήμερα υπάρχουν περισσότεροι εξωσχολικοί παράγοντες καταλυτικοί για τον χαρακτήρα του παιδιού και την χρηστή αγωγή του, από όσοι ήσαν τότε. Σήμερα έχουμε το αποκορύφωμα ιδεών και αντιλήψεων εξωφρενικών, ιδεολογιών υλιστικών και αντιεπιστημονικών πιστευμάτων λανθασμένων και αρρωστημένων, που περισφίγγουν σε κάθε στιγμή την ψυχή και την διάνοια των παιδιών. Και ο σώφρων και ευσυνείδητος εκπαιδευτικός σήμερα ενίοτε θηριομαχεί στην προσπάθεια του, για την σωστή αγωγή των μαθητών του.

Το εκπαιδευτικό έργο δεν είναι όπως οι άλλες τέχνες λέγει ο ιερός Πατήρ. «Ο αργυροκόπος όπως θα χαλκεύσει ένα σκεύος και θα το αφήσει, έτσι θα το βρει την επόμενη ημέρα, και ο χαλκοτύπος και ο λιθοξόος και όλοι οι εν γένει βιοτέχνες, όπως θα αφήσουν το έργο τους, έτσι ακριβώς θα το βρουν». Στον διδάσκαλο όμως συμβαίνει το αντίθετο, γιατί δεν χαλκεύει άψυχα σκεύη αλλά ψυχές λογικές. Γι’ αυτό κάθε ημέρα δεν ευρίσκει τους μαθητές του όπως τους άφησε την επόμενη ημέρα, γιατί, όπως επί λέξει λέγει ο ιερός Πατήρ «ή των πραγμάτων περίστασις πανταχόθεν περιστοιχιζομένη διατρέφει πάλιν, και πλείονα παρέχει την δυσκολίαν».

Συνεχίζεται….

Όσα αναπτύσσονται στα κείμενα αυτά, αποτελούν τα κύρια σημεία της ομιλίας του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς Καλλίνικου κατά την διάρκεια εκδηλώσεως προς τιμή των εκπαιδευτικών λειτουργών που υπηρετούν στον Πειραιά, με την ευκαιρία της εορτής των Τριών Ιεραρχών στο πνευματικό Κέντρο της Αγίας Τριάδος Πειραιώς στις 30 Ιανουαρίου 1986.

Επιμέλεια: Κώστας Ζουρδός