«Υπάρχουν αξίες για να ανοίξουν δρόμους προς το μέλλον;»*

 

Του Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνάτιου 
Εκδηλώσεις σαν τη σημερινή, δεν μπορεί παρά να γεμίζουν με πολλή χαρά, όχι μόνον τους παρισταμένους, αλλά και όλους τους συμπολίτες μας. Και αυτό, διότι η Δημοτική αρχή
επιλέγει να αφήσει, έστω και προσωρινά, κατά μέρος τα θέματα εκείνα, που γεννούν πρωτοσέλιδα, και να φέρει στο προσκήνιο το μέγα θέμα της ανακύκλωσης, που σχετίζεται άμεσα με την ποιότητα της καθημερινότητας όλων μας. Όμως κι αυτό δεν είναι παρά μια αφορμή. Αφορμή για προβληματισμό, αλλά και για ελπίδα αλλαγής στάσης απέναντι στη Φύση, αυτό το θαύμα της δημιουργίας, που μας χαρίστηκε ως δώρο πολύτιμο και που το καταντήσαμε εργαλείο απληστίας και λαφυραγωγίας.

Δυστυχώς, εμείς οι άνθρωποι, είμαστε όντα που μαθαίνουν μόνον μέσα από τα παθήματα. Σπάνια εκτιμούμε όσα έχουμε και πολύ σπανιότερα τα φροντίζουμε, ώστε να μην τα στερηθούμε. Αυτό συνέβη και με το περιβάλλον. Έπρεπε ο αέρας  να γεμίσει δηλητήριο, έπρεπε η θάλασσα να μεταμορφωθεί σε μια νεκρή υδάτινη μάζα, έπρεπε οι πόλεις μας να αποψιλωθούν από κάθε …περιττή ελεύθερη και δεντροφυτεμένη έκταση, πριν συνειδητοποιήσουμε τις επιπτώσεις της αδιαφορίας μας και της κακοποίησης των πηγών  της ζωής που μας θρέφουν και μας συντηρούν.  

Σε όλα αυτά, ήρθε να προστεθεί και ο τεράστιος όγκος των απορριμμάτων. Ίσως γνωρίζετε καλύτερα από μένα, πως η διαχείριση των σκουπιδιών αποτελεί το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα των μεγαλουπόλεων και κυρίως εκείνων της Μεσογείου. Η αδιαφορία, η αναβλητικότητα και η έλλειψη παιδείας και σε αυτό το θέμα έχουν οδηγήσει σε μια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά: Στη διαρκή υποβάθμιση του περιβάλλοντος, το οποίο, στις περιοχές αυτές, θα μπορούσε να αποτελεί τον κατ΄ εξοχήν παράγοντα επιβίωσης και ανάπτυξης.  

Θυμούμαι τους παλιότερους, παππούδες και γιαγιάδες μας, με το σύνθημα εκείνων των γενεών: «Δεν πετάμε τίποτα». Για σκεφτείτε: Αυτό που σήμερα αναζητεί η κοινωνία μας με το υψηλό μορφωτικό της επίπεδο, άνθρωποι απλοί και εν πολλοίς αγράμματοι το είχαν για τρόπο ζωής. Τι ήταν άραγε εκείνο που τους μόρφωνε περιβαλλοντικά; Πού ανακάλυψαν αυτή τη σοφία; Θέλετε να ακούσετε και κάτι σημερινό; Οι ηλικίες από 45 έως 60 χρονών σήμερα, στην Ελλάδα της κρίσης,  πετούν μόλις το 5% της τροφής τους, ενώ οι ηλικίες από 18 έως 35 πετούν το 33%. Βλέπετε λοιπόν πως  η διαχείριση του πλούτου, που μας προσφέρει η Φύση, δεν είναι μόνο θέμα ενημέρωσης, αλλά στάσης ζωής, αξιών και μόρφωσης άλλου είδους. Άλλωστε, ποτέ δεν είχε ο άνθρωπος περισσότερη ενημέρωση για τους κινδύνους που διατρέχει ο πλανήτης απ᾽ότι στην εποχή μας.

Ακόμη όμως και τώρα, τα επιχειρήματα για την προστασία του περιβάλλοντος δεν φαίνεται να πείθουν, ούτε τον απλό άνθρωπο, ούτε και τα περίφημα κέντρα λήψης αποφάσεων. Φαίνεται πως δεν αρκεί μόνον η επίκληση της ομορφιάς της Φύσης, το ενδεχόμενο οικονομικού μαρασμού ή ακόμη και οι θανάσιμοι κίνδυνοι της υγείας μας. Κάτι άλλο, πιο βαθύ, πιο ουσιαστικό περιμένει ο σύγχρονος άνθρωπος για να απεγκλωβιστεί από την αδιαφορία του και να ενταχθεί σε συλλογικές δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος. 

Αναλογιστείτε για λίγο τον τρόπο ζωής μας. Πρώτη αξία, πρώτη προτεραιότητα η αύξηση του κέρδους, πάση θυσία. Η ποιότητα της ζωής μας μετριέται μόνον με την αγοραστική μας δύναμη. Κατηγορούμε πολλές φορές τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες για τη μανία τους για κερδοφορία. Οργιζόμαστε για τις πρακτικές τους. Δεν σκεφτόμαστε όμως, -ή αποφεύγουμε να σκεφτούμε-, πως ανάλογες νοοτροπίες έχουν διαποτίσει όλα τα στρώματα της κοινωνίας μας. Η αδιαφορία για κάθε τι το συλλογικό και πανανθρώπινο, η επιδίωξη μιας ατομικής καλοπέρασης μέσω της κατανάλωσης και η καθημερινή αποκλειστική ενασχόληση με το «πόσα έχω» ή «πόσα δεν έχω», όχι μόνο καθιστά πολυτέλεια κάθε προβληματισμό σαν τον σημερινό, αλλά ενθαρρύνει πολιτικά και οικονομικά κέντρα αποφάσεων να ανακυκλώνουν και να εντείνουν τις πρακτικές τους. Με άλλα λόγια, αντί να ανακυκλώνουμε τα υλικά, ανακυκλώνουμε μια εγκληματική αμέλεια και μια απύθμενη απληστία, κατηγορώντας ένα απρόσωπο σύστημα για λάθη και αδικίες, την ώρα που εμείς οι ίδιοι το τροφοδοτούμε με τις καταστροφικές προσωπικές μας επιλογές.  

Πριν κάποια χρόνια, προηγούμενος Αμερικανός Πρόεδρος, θέλοντας να ενισχύσει τον Αμερικανικό λαό, εξαιτίας του κινδύνου για τρομοκρατικό κτύπημα, τον παρότρυνε να καταπολεμήσει τον φόβο του, καταναλώνοντας όλο και περισσότερο. Η φράση αυτή υπήρξε η αφορμή να συνειδητοποιήσω, πως η υπέρμετρη και άνευ όρων κατανάλωση, δηλαδή η πέτρα του σκανδάλου για το οικολογικό πρόβλημα, δεν έχει μόνο οικονομικές διαστάσεις^. κάτι ουσιαστικότερο, κάτι πνευματικότερο υποκρύπτεται. Ανασφάλειες ψυχολογικές και ελλείψεις πνευματικές, καθώς και η ροπή του ανθρώπου προς την ευκολία, τροφοδοτούν την λεηλασία των φυσικών πόρων. Το περιβάλλον, όχι μόνον λεηλατείται, αλλά και υφίσταται όλα τα κενά της προσωπικής και κοινωνικής μας ζωής. Με το δεδομένο αυτό, το περιβάλλον είναι ο καθρέφτης της ψυχής μας. Όσο η ψυχή μας, και κυρίως η ψυχή των νέων ανθρώπων, θα διαμορφώνεται  χωρίς εμπόδιο και χωρίς αντίλογο από τις προτεραιότητες και τις αξίες ενός άπληστου συστήματος, οι όποιες περιβαλλοντικές μας δράσεις θα είναι προσωρινές και επιφανειακές.

Είναι νομίζω ολοφάνερο, πως η ελπίδα της διάσωσης του περιβάλλοντος, αλλά και της επιβίωσης της ίδιας της κοινωνίας μας, έχει άμεση σχέση με το είδος του ανθρώπου που θέλουμε να διαμορφώσουμε. Έχει γίνει κοινότυπη η διαπίστωση πως όλα ξεκινούν από την Παιδεία. Και ίσως πολλοί να την περιορίζουν στο σχολείο. Δυστυχώς ή ευτυχώς όμως, η επίδραση που ασκεί στην παιδική και κυρίως στην εφηβική ψυχή μια σχολική παράδοση του ενός ή του άλλου μαθήματος είναι αμελητέα, μπροστά στις επιδράσεις του περιβάλλοντος, της εικόνας, της διαφήμισης, κυρίως όμως του ζωντανού παραδείγματος μέσα στο σπίτι, αλλά και της γενικότερης νοοτροπίας, που χαρακτηρίζει τις πόλεις μας, τους δρόμους, τους χώρους εργασίας μας, ακόμη και τις ανθρώπινες σχέσεις μας.

Καθοριστικό ρόλο και σε αυτό το θέμα παίζει η οικογένεια. Μέσα στο δικό της πλαίσιο, το παιδί θα διδαχτεί αξίες και πρακτικές, που θα καθορίσουν όλη την υπόλοιπη ζωή του. Οι οικογενειακοί δεσμοί, η συνέπεια λόγων και πράξεων, αλλά και ο χρόνος που ο πατέρας και η μητέρα θα αφιερώσουν σ΄ αυτό, που θάπρεπε να είναι το πολυτιμότερο πράγμα στη ζωή, το ίδιο το παιδί τους, είναι κάποιοι από τους καθοριστικούς παράγοντες παιδείας. Δυστυχώς, οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες άλλαξαν και τις προτεραιότητες της Ελληνικής οικογενείας. Αν και ακόμη αυτή είναι που ελαφρώνει τα δεινά που βαραίνουν του συμπατριώτες μας, φαίνεται να έχει χάσει τη δυνατότητα να εμπνέει αρχές και όραμα. Το ρόλο του γονιού, σε πολλές περιπτώσεις, τον υποκαθιστά πλέον μια οθόνη. Κι όμως, η αληθινή παιδεία και η αληθινή μόρφωση, μέσα στην οικογένεια πρέπει να αναγεννηθούν.

Τα πράγματα τα κάνει δυσκολότερα και μια σταδιακή απομάκρυνση από τη φύση. Δεν πρόκειται απλώς για στέρηση μιας ωραίας βόλτας στην εξοχή. Αποκομμένος ο άνθρωπος από τη φύση, στερήθηκε τη μύηση σε βασικούς φυσικούς νόμους. Το νόμο της υπομονής, πριν ο σπόρος καρπίσει, τον νόμο της εργατικότητας για να καρπίσει η γη, το νόμο της συλλογικότητας, μπροστά στο ενδεχόμενο μιας φυσικής καταστροφής, αλλά και τη γεύση μιας χαράς από τη  γεύση των καρπών του δικού του κόπου. Πάνω απ΄ όλα, όμως, τον νόμο της ευγνωμοσύνης, μπροστά στην ομορφιά και τα δώρα που κάποιος Άλλος φύτεψε και κάποιος Άλλος συντηρεί.

Ρίξτε μια ματιά στην κοινωνία μας και θα διαπιστώσετε πως υφίσταται τις συνέπειες της παραβίασης των πολύτιμων διδαγμάτων της Φύσης που προανέφερα. Άνθρωποι που αντί για κύκλους της ζωής βλέπουν μόνον μία ευθύγραμμη πορεία προς μία διαρκώς αυξανόμενη κερδοφορία, άνθρωποι εθισμένοι στην ευκολία, χωρίς δυνάμεις και αντοχές, άνθρωποι ανυπόμονοι για δωρεάν ηδονή κάθε είδους, χωρίς κόπο, χωρίς υπομονή, χωρίς προοπτική. Άνθρωποι ανυποψίαστοι για την πολύτιμη αξία της σχέσης και της συνύπαρξης, ανίκανοι να στηρίξουν συλλογικά οράματα και συνοδοιπορίες. Τέλος, άνθρωποι βαθειά αγνώμονες, που γνωρίζουν μόνον δικαιώματα, με συνέπεια να πορεύονται διαρκώς ανικανοποίητοι, βυθισμένοι στη μελαγχολία και τη μεμψιμοιρία.

Όταν πριν λίγες δεκαετίες, ο σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος θεσμοθέτησε ως ημέρα του Περιβάλλοντος την 1^η Σεπτεμβρίου, δεν είχε σκοπό να προσθέσει ακόμη μια περιβαλλοντική δράση στις τόσες ανάλογες που υπάρχουν παγκοσμίως. Με την κίνηση αυτή, θέλησε να υπενθυμίσει πως το περιβάλλον υπήρξε πάντοτε για την Ορθόδοξη παράδοσή μας παράγοντας επιβίωσης, αλλά και πνευματικής προκοπής. Πλήθος ορθόδοξων μοναστηριών σήμερα σε όλο τον κόσμο έχουν συνδυάσει το πνευματικό τους έργο  με υψηλής ποιότητας καλλιέργειες και παραγωγή άκρως ποιοτικών βιολογικών προϊόντων. Αλλά και η ό ορθόδοξη Λατρεία, από την Θεία Λειτουργία μέχρι την πιο απλή Ακολουθία, μεταβάλλει του καρπούς της γης σε σύμβολα μιας άλλης πραγματικότητας. Κάθε νέα προσπάθεια του ανθρώπου, η Εκκλησία την ευλογεί με νερό κι ένα κλαδί βασιλικό, για να του υπενθυμίζει, πως κάθε έργο του δεν μπορεί να είναι μόνο εργαλείο κέρδους, αλλά και αγιασμού του, δηλαδή πορείας του προς μια ποιοτικότερη ζωή. Συγχρόνως, δεν παύει να αγωνιά και για τη φροντίδα και την συντήρηση των δώρων της Πλάσης, όχι ακολουθώντας απλώς μια οικολογική μόδα, αλλά γιατί αναγνωρίζει σε αυτά την πρώτη ύλη, όχι μόνο της παραγωγής, αλλά και της ανθρώπινης ευτυχίας, της δημιουργικότητας και της αγάπης.

Αυτές τις αξίες θέλησε το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο να προτείνει στον σύγχρονο κόσμο. Η κίνησή του ήταν βαθύτατα πνευματική και βαθύτατα πολιτική. Πνευματική, με την έννοια, πως θέλησε να θυμίσει σε όλους μας, πως η ζωή είναι καταρχήν δώρο. Δώρο, όχι μόνο απόλαυσης άλλα και χρέους για διαφύλαξη και διαμόρφωση. «Εργάζεσθαι και φυλάττειν» παραγγέλλει ο Θεός στον άνθρωπο, όταν του παραδίδει τον παράδεισο. Κίνηση όμως και πολιτική, διότι, όπως όλα τα δώρα, έτσι και το περιβάλλον με τους πόρους και τις δυνατότητές του, ανήκει όχι στους λίγους άρπαγες, αλλά σε όλους. Βλέπετε, λοιπόν, πως το περιβάλλον δεν αποτυπώνει μόνον την ψυχή μας, όπως είπα προηγουμένως, αλλά και τις σχέσεις μας, την κοινωνική μας συνείδηση και το πολιτικό μας ήθος. Να γιατί η Παιδεία δεν αρκεί να περιλαμβάνει μόνον προτάσεις περιβαλλοντικών δράσεων και ευαισθητοποίησης. Αυτό που δίνει βάσιμες ελπίδες στο περιβάλλον, είναι μια Παιδεία που οδηγεί τον νέο άνθρωπο στο σεβασμό του μυστηρίου της ζωής και του συνανθρώπου. Μια Παιδεία που θα διευρύνει την ψυχή για να χωράει όλο και περισσότερους ανθρώπους, ώστε οι πράξεις να μην αφορούν ένα μοναχικό, μίζερο και καταναλωτικό άτομο, αλλά ένα πρόσωπο, που ξέρει να δίνει και στην πιο ασήμαντη πράξη του διαστάσεις συλλογικές και πανανθρώπινες.

Ζούμε σε εποχές, όπου κάθε συζήτηση για το ιερότητα της ζωής και τον κόσμο ως δημιούργημα ενός Θεού Δημιουργού θεωρείται αναχρονιστική και παρωχημένη. Για διανοηθείτε όμως το πόσο ακριβά πλήρωσε και πληρώνει το περιβάλλον αυτή τη νέα αποστασία! Πολλοί συνδυάζουν τη θρησκευτικότητα με αναχρονισμό και επιστροφή στο παρελθόν. Εγώ όμως σήμερα, σε εποχές που καταρρέουν οι βεβαιότητες και οι προγραμματισμοί, σας καλώ να αναζητήσουμε φωνές και αξίες της Παράδοσής μας, για να ανοίξουμε δρόμους προς το μέλλον. Σας καλώ να ξαναβρούμε κάποιους θείους νόμους  που συνδέουν τον άνθρωπο με όλα τα πλάσματα της Δημιουργίας και όλους και όλα με τον Δημιουργό! Δημιουργό αγάπης και ομορφιάς, Δημιουργό καλλιτέχνη! Όταν οι δεσμοί αυτοί αναζωογονηθούν, οικονομίες, χρηματιστήρια και δείκτες θα ξαναβρούν ισορροπία και μέτρο. Γιατί πίσω από όλα,  βρίσκεται η ανυπολόγιστη αξία του ανθρώπου και η ανάγκη του να ξαναβρεί την αρμονία με τον διπλανό του και με ό,τι τον περιβάλλει. Αυτή την αλήθεια ξεχάσαμε και όλα εκτροχιάστηκαν! Στο χέρι μας είναι όμως εδώ, σήμερα, μαζί με τέτοιου είδους πολύτιμες δράσεις να εγκαινιάσουμε νέες νοοτροπίες και νέες αξίες Παιδείας, που θα οδηγήσουν σε ποιότητα ζωής που όλοι διψάμε και όλοι αξίζουμε.

Κυρίως όμως αξίζει αυτή η πόλη, η πόλη του Πειραιά και ο λαός του, λαός με αξίες, μεράκι και φιλότιμο, λαός που διατηρεί ακόμη ανθρώπινες σχέσεις, λαός με αγάπη για την πόλη του, λαός που απάντησε στις οικονομικές δυσκολίες με αλληλεγγύη και προσφορά, λαός που περιμένει την ανάλογη καθοδήγηση για να ξανακάνει την πανέμορφη αυτή γωνία της Γής αληθινό δώρο Θεού, που θα το φροντίζει και θα το απολαμβάνει. Ο Πειραιάς που γνώρισα, με γέμισε για πάντα με δύναμη να οραματίζομαι και να προσπαθώ. Και με χαρά, κάθε φορά που επιστρέφω, συναντώ μια πόλη που δεν αφήνεται και δεν παραιτείται. Εύχομαι, κάθε φορά, που μου δίνεται η ευκαιρία να βρίσκομαι μαζί σας, να βιώνω την αισιοδοξία και την ελπίδα για ένα μέλλον καλύτερο για τη στεριά και τη θάλασσα του Πειραιά και τους ανθρώπους του. Η πόλη αυτή αξίζει το καλύτερο. Μην της το στερήσετε.

* Ομιλία που εκφωνήθηκε στην εκδήλωση της Διεύθυνσης Παιδείας του Δήμου Πειραιά για το Περιβάλλον στην Ιωνίδειο Σχολή την Δευτέρα 10 Μαρτίου 2014