Θανάσης Ν. Παπαθανασίου
"…είναι
ιδιαιτέρως εύστοχος ο ορισμός που δίνει ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής (π.
7ον αι.) στη φιλαργυρία. Είναι, λέει, το πάθος εκείνου που λαμβάνει με
χαρά και δίνει με λύπη! Σ' αυτό καθαυτό, δηλαδή, το γεγονός του
(ατομικού) πάθους εμπεριέχεται η εργαλειοποίηση του άλλου. Το ίδιο
ουσιαστικά λέει και ο Μ. Βασίλειος όταν, για να περιγράψει τους
πλεονέκτες, επιστρατεύει μιαν εικόνα που παραπέμπει σε όσα είπαμε
παραπάνω περί άπατου πηγαδιού: όπως κάνουν τα ψάρια, έτσι και ο
πλεονέκτης καταπίνει στο απύθμενο στομάχι του τους αδύναμους. Είναι
αδύνατο ο πλεονέκτης να μη στραφεί κατά του συνανθρώπου του. Γι' αυτό κι
ένας έμπειρος ασκητής, ο Ισαάκ Σύρος (7ον αι.), συνιστά: Καλύτερα να
κάτσεις παρέα με γύπες, παρά με πλεονέκτη και άπληστο."
ΛIΓA ΛEΠTA μετά την έναρξη μιας βάπτισης (και συγκεκριμένα, λίγο
πριν ο ανάδοχος δηλώσει ότι «αποτάσσεται» τον σατανά και τα έργα του), ο
ιερέας διαβάζει μιαν ευχή όπου ξορκίζονται τα ακάθαρτα πνεύματα που
πολιορκούν την ανθρώπινη καρδιά. Αν ο λειτουργός δεν πνίξει στα χείλη
του τις λέξεις, κι αν οι παριστάμενοι δεν χαρίσουν όλη τους την προσοχή
στη συγγενική αδολεσχία, τότε θα ακουστεί η ευχή να κάνει λόγο, συν τοις
άλλοις, για «πνεύμα πλάνης, πνεύμα πονηρίας, πνεύμα ειδωλολατρίας και
πάσης πλεονεξίας, πνεύμα ψεύδους…» κ.λπ.
Η πρώτη εντύπωση είναι προφανώς ότι η ευχή σημειώνει κατά παράταξη
διάφορα αμαρτήματα. Αν ωστόσο προσεχτεί η σύνταξη της πρότασης, θα
διαπιστωθεί ότι, ενώ το κάθε αμάρτημα ίσταται μόνο του, δύο απ' αυτά
συνδέονται μεταξύ τους σαν να αποτελούν ζεύγος: «πνεύμα ειδωλολατρίας
και πάσης πλεονεξίας». Oντως αυτό δεν είναι τυχαίο. Η ευχή απηχεί τον
ορισμό που είχε δώσει ο απόστολος Παύλος: η πλεονεξία -ούτε λίγο ούτε
πολύ- αποτελεί ειδωλολατρία (Κολ. 3:5).
Ο ορισμός αυτός έχει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθόσον την πλεονεξία δεν την αντιλαμβάνεται απλώς
ως ηθικό ολίσθημα, αλλά, πολύ περισσότερο, ως θρησκεία. Προδήλως
εδράζεται στην κατανόηση της θρησκείας όχι ως μιας επί μέρους παραμέτρου
της ζωής, αλλά, αντιθέτως, ως του βασικού προσανατολισμού της
ανθρώπινης ύπαρξης. Τα λόγια του Χριστού ότι «όπου είναι ο θησαυρός σας,
εκεί θα είναι και η καρδιά σας» (Ματθ. 6:21) μοιάζει να τα υπομνημάτισε
ο Eριχ Φρομ όταν υποστήριξε ότι θρησκεία συνιστά η ολόψυχη αφιέρωση σε
κάτι, το οποίο και νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ζωή. Αυτό το κάτι μπορεί
στην πραγματικότητα να είναι ο Θεός υπό την καθιερωμένη έννοια, μπορεί
όμως να είναι και μια ιδέα, μια επιδίωξη κ.ο.κ., ανεξάρτητα από το αν ο
συγκεκριμένος άνθρωπος δηλώνει πιστός ή άθεος (1).