ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ: Ὁ τρόπος τοῦ εἶναι

Τετάρτη 7 Ιανουαρίου 2015

Ὁ τρόπος τοῦ εἶναι

π. Νικόλαος Λουδοβίκος

Πρόθυμα θὰ συμφωνούσαμε ν’ ἀναρωτηθοῦμε γιὰ τὴν εἰδικὴ χρησιμότητα τῆς Ἐκκλησίας στὸν κόσμο σήμερα.

Σὲ τί χρησιμεύει λοιπὸν ἡ Ἐκκλησία; Εἴμαστε βέβαιοι, αἴφνης, πὼς χρειαζόμαστε, πλάι στ’ ἄλλα ἀγαθὰ ποὺ στοιχειοθετοῦν τὸ αὐτονόητο αἴτημα τῆς ἀτομικῆς καὶ συλλογικῆς εὐδαιμονίας – τὴν οἰκονομικὴ ἄνθηση, λόγου χάρη, καὶ τὴν κρατικὴ πρόνοια ἢ ἀκόμη τὴν «κοινωνία τοῦ δικαίου» καὶ «πνευματικά» ἐπίσης ἀγαθά. Πλῆθος «ψυχικῶν» καὶ «πνευματικῶν» ἀναγκῶν ἀναμένουν νέους μύθους, νέες μαγεῖες ἢ ἔστω ἰδεολογίες προσφέροντας ἀνακούφιση ἀπὸ τὶς παρενέργειες τῆς ἀναπότρεπτα ἐφιαλτικῆς καὶ ἀποξενωτικῆς ἐκείνης πλευρᾶς τῆς μεταμοντέρνας ζωῆς πού, ὡστόσο, ἀδιερώτητα ὅσο καὶ παραγωγικὰ τραβᾶ τὸ δρόμο της.

Κάθε εἴδους θρησκεῖες καὶ φιλοσοφίες καθὼς καὶ διάφοροι μύθοι συλλογικοί (ἐθνικοί, φυλετικοί, ἐπιστημονικοί) ἀναλαμβάνουν ἐπειγόντως τὴν προμήθεια θεραπείας: ἀνταποκρίνονται «σώζοντας» καθημερινῶς ψυχὲς ἀπ’ τὸ παράλογο ἐκεῖνο, γιὰ τὸ ὁποῖο γνωρίζουμε ἤδη ἀπ’ τὸν Ἐπίκτητο πὼς εἶναι τὸ μόνο μαρτύριο τὸ ὁποῖο ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη ἀδυνατεῖ νὰ βαστάσει. Κάθε ἀναχώρηση (ἰδίως ἄν, μάλιστα, ἔχει ἐξασφαλισμένη καὶ τὴν ἐπιστροφή) εἶναι εὐπρόσδεκτη: ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νὰ ἀποδράσει, διευρύνοντας τὴ φαντασίωσή του γιὰ ἕνα πλήρες νόημα, ὑπὸ τὸν ὅρο νὰ ἐπιστρέψει ξανὰ ὅμως σὲ μία πραγματικότητα ἀδιαπέραστη ἀπ’ αὐτό. Τὸ σημαντικὸ εἶναι δηλαδὴ νὰ μὴν ἀλλάξει τίποτα στὴ δομὴ ἀκριβῶς τῆς πραγματικότητας, ἐνῷ ὅλοι, ταυτόχρονα, νὰ δραπετεύουν» καὶ νὰ «ἐκφράζονται» κατὰ βούληση. Ἡ μεταβολὴ τοῦ τρόπου τοῦ εἶναι, παραμένει ἔτσι ἕνα ἐνδεχόμενο ἀπρόσμενο ἢ ἀπίστευτο καὶ πολὺ συχνότερα ἀνεπιθύμητο ἢ καὶ ἐχθρικό. Μεταβολὲς στὸν ὁρίζοντα τῆς φαντασιώσεως, στοὺς κατοπτρισμοὺς τοῦ ναρκισσισμοῦ (ἀτομικοῦ καὶ συλλογικοῦ) ἤ, ἀκόμη λεπτότερα, σοφὲς ἐξισορροπήσεις μεταξὺ ἀπογνώσεως καὶ ἐπιμονῆς, εἶναι ὅλες ἀσμένως δεκτές, ἀρκεῖ νὰ μὴν μεταβάλλεται τὸ «εἶναι» τῆς καθημέριας φθορᾶς καὶ τύρβης.

Ὁ ἄνθρωπος ἀγαπᾶ τὴν πτώση του. Ἡ «λησμονιὰ τοῦ εἶναι» (γιὰ νὰ θυμηθοῦμε τὸν Heidegger) εἶναι πίστη καὶ ἐπι- θυμία, εἶναι ὁ ἡδονικὸς γλυκασμὸς τοῦ μηδενός, ὡς ἡ τέλεια ἀκινησία τῶν δεσμωτῶν τοῦ πλατωνικοῦ Σπηλαίου ἢ τῶν ἡρώων τοῦ Samuel Beckett. Εἶναι σχεδὸν μιὰ μεταφυσικὴ θέση ἡ ἀκινησία αὐτή, σύμπτωση τοῦ ἐρωτήματος μὲ τὴν ἀπάντηση, τέλεια ἀναστολὴ τῆς διαφορᾶς μεταξὺ ὑπάρξεως καὶ μηδενός, ἀπόλυτη ἔνδεια καὶ ταυτόχρονα ἡ ἀπόλυτη αὐτάρκεια.

Τοιουτοτρόπως, ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καλεῖται καὶ αὐτὴ νὰ γίνει «Ὀρθοδοξία», «πνευματικότητα», «σωτηρία ψυχῆς», «θεραπεία» καὶ ἀκόμη ἐθνικὸ καταφύγιο ἢ ἄλλοθι καὶ πάει λέγοντας. Ἡ Ἐκκλησία ὡς «Εὐχαριστιακὴ Ὀντολογία», ὡς ζῶν Χριστὸς μεταβάλλων τὸν τρόπο τοῦ εἶναι τῶν ὄντων στὸν δικό Του τρόπο, εἶναι παράδοξη, ἀπρόβλεπτη ἢ καὶ ἐπίφοβη γιὰ τὸν ἔμπρακτο μηδενισμό μας. Γι’ αὐτὸ καὶ τὴν ἀπενεργοποιοῦμε στὴν πράξη, καταφάσκοντας ὁτιδήποτε δευτερευόντως συνεισφέρει στὴν παρεξήγησή της ὡς στοιχεῖο τοῦ κόσμου τούτου, ἰδεολογικὸ καταφύγιο ἢ θερα- πευτήριο, ἀνώδυνα αὐταπόδει- κτο συμπλήρωμα μεταφυσικῆς «ἀνησυχίας» στὶς φίλαυτες μέριμνές μας.

Χάνουμε ὅμως ἔτσι τὸ «πλεῖον» τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τρόπου τῆς ὑπάρξεως. Καμμιὰ χρησιμοθηρία ἀτομικὴ ἢ συλλογική κανένας θεραπευτικὸς θετικισμός, καμμιὰ ἀναγκαία «ὑπερβατικότητα» δὲν μπορεῖ νὰ ἐξηγήσει τὴν ριζικὰ παράδοξη καὶ συγκλονιστικὰ αἰφνίδια καὶ πραγματικὴ κίνηση, παρὰ ταῦτα, τοῦ Θεοῦ νὰ βρίσκεται «ἐντὸς ἡμῶν», νὰ μεταβάλλει τὸν τρόπον τῶν φύσεων τῶν ὄντων, τὰ ὁποῖα, ἄλλωστε, συνίστανται ὡς δικοί Του λόγοι. Ἀντίθετα, ἡ πράξη αὐτὴ ἀκριβῶς τοῦ Θεοῦ εἶναι ποὺ θέτει τὸν μόνον ὁρίζοντα τῆς ἀλήθειας τοῦ Εἶναι: εἶναι ἀπὸ αὐτὸ ποὺ θὰ γίνουν ἐν Θεῷ τὰ ὄντα ποὺ μαθαίνουμε αὐτό πού πράγματι εἶναι. Πρέπει νὰ σπάσουμε τὰ μεταφυσικά μας παιχνίδια γιὰ νὰ καταλάβουμε τὸ Θεὸ τοῦ Χριστοῦ. Νὰ καταλάβουμε, δηλαδή, τὴν Ἐκκλησία Του. Νὰ γίνει Ἐκκλησία ἀκόμη καὶ ἡ μεταφυσικὴ θεολογία μας νὰ μάθει τὴν Ἐκκλησία ὡς μόνη της πηγὴ καὶ ἀποκλειστικό της κριτήριο, νὰ (ξανα)γίνει ζωντανὴ καὶ ἀπρόβλεπτη, ταπεινὴ καὶ πολυόμματος...

Τμῆμα τοῦ Προοιμίου ἀπὸ τὸ βιβλίο Ἡ Αποφατικὴ Ἐκκλησιολογία τοῦ Ὁμοουσίου, ἐκδ. Ἁρμός, 2002.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Τετάρτη 7 Ιανουαρίου 2015

Ὁ τρόπος τοῦ εἶναι

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου