Του Ιστορικού Βλάσση Αγτζίδη στον Νίκο Σαμπαζιώτη συνεργάτη του Περιοδικού Πειραϊκή Εκκλησία τον Ιούνιο του 2004.
Το Μάιο τιμήσαμε για άλλη μια φορά τη γενοκτονία των Ποντίων. Μπορείτε κ. Αγτζίδη να μας κάνετε μια ιστορική αναδρομή;
Στις 19 Μαΐου συμπληρώθηκαν 85 χρόνια από τη στιγμή που ο Μουσταφά Κεμάλ Πασά, ο οποίος ονομάσθηκε Ατατούρκ, δηλαδή «Πατέρας των Τούρκων», αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα του Πόντου για να οργανώσει τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας που είχαν αρχίσει οι Νεότουρκοι σύντροφοί του. τόσο η γενοκτονία του ποντιακού Ελληνισμού, όσο και η γενοκτονία στην υπόλοιπη Μικρά Ασία, αποτελούν τα δραματικά αποτελέσματα της προσπάθειας του τουρκικού εθνικισμού για μετατροπή του πολυεθνικού οθωμανικού χώρου σε εθνικό τουρκικό. Η πορεία του Κεμάλ Ατατούρκ που άρχισε στις 19 Μαΐου του 1919, ολοκληρώθηκε με την καταστροφή της Σμύρνης – της «γκιαούρ Ιζμίρ» - στις 14 Σεπτεμβρίου 1922. η απόφαση για τις εθνικές εκκαθαρίσεις των χριστιανικών εθνών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο βίαιος μετασχηματισμός της σε εθνικό τουρκικό κράτος πάρθηκε αμέσως μετά την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία το 1908. Η πολιτική του τουρκικού εθνικισμού κόστισε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και πρόσφυγες στις χριστιανικές εθνότητες της Αυτοκρατορίας, κυρίως στους Έλληνες και τους Αρμενίους.
Πως μπορούμε να περιγράφουμε τη γενοκτονία του ποντιακού Ελληνισμού και ποια η σχέση του με την γενικότερη εκκαθάριση του Ελληνικού πληθυσμού;
Η γενοκτονία των Ελλήνων στο μικρασιατικό Πόντο κ. Σαμπαζιώτη, αποτελεί μέρος των ιστορικών γεγονότων που στη νεότερη ιστορία αλλά και στη λαϊκή συνείδηση, καταγράφηκαν ως Μικρασιατική Καταστροφή. Η καταστροφή των ελληνικών κοινοτήτων στον Πόντο, στο Βορρά της μικρασιατικής χερσονήσου, συνέβη παράλληλα – παρόλες τις μικρές επιμέρους διαφορές – με την καταστροφή του Ελληνισμού στην υπόλοιπη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη. Κατά συνέπεια, μπορούμε να αναφερόμαστε σε ένα μεγάλο Ελληνικό Ολοκαύτωμα στην καθ’ ημάς Ανατολή. Το Ελληνικό αυτό Ολοκαύτωμα με τη σειρά του ήταν ενταγμένο στο ευρύτερο Χριστιανικό Ολοκαύτωμα που πραγματοποιήθηκε στην καθ’ ημάς Ανατολή με συγκεκριμένη απόφαση των Τούρκων εθνικιστών. Το 1911 είχαν αποφασίσει οι Νεότουρκοι – οι οποίοι είχαν καταλάβει την εξουσία τρία χρόνια πριν – τη γενοκτονία των χριστιανών.
Ποιος ήταν ο αριθμός των θυμάτων;
Στην περιοχή του μικρασιατικού Πόντου τα θύματα υπολογίζονται σε 350.000 άτομα περίπου, ενώ στο σύνολο της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης ο ελάχιστος αριθμός θυμάτων είναι 800.000 σύμφωνα με την εκτίμηση των ιστορικών Κιτρομηλίδη – Αλεξανδρή.
Αναφέρεσθε στον συνταρακτικό όρο «Ολοκαύτωμα» και δικαίως. Τότε γιατί η γενοκτονία των Ελλήνων της καθ’ ημάς Ανατολής έμεινε άγνωστη για επτά δεκαετίες;
Η γενοκτονία, όπως το σύνολο των μικρασιατικών γεγονότων, προκαλούσε πάντα μια αμφιθυμία στους Έλληνες. Η υποβάθμιση της σημασίας τους, η απόκρυψη του αριθμού των θυμάτων, η απενοχοποίηση του τουρκικού εθνικισμού,, ακόμα και η αιτιολόγηση της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών, υπήρξαν κοινός τόπος στη μετά το ’22 Ελλάδα. Η νεοελληνική ιδεολογία, όπως διαμορφώθηκε από το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας – και την Αριστερά - δε συμπεριέλαβε την ιστορική εμπειρία του Ελληνισμού της Ανατολής. Η άρνηση της ιστορίας καθόρισε τις προτεραιότητες της ιστορικής επιστήμης, της λογοτεχνίας και της τέχνης. Για επτά ολόκληρες δεκαετίες η μικρασιατική τραγωδία, η ερμηνεία της και τα συμπεράσματα που προέκυπταν απ’ αυτήν, προκαλούσε αρνητικά αντανακλαστικά μεγάλου μέρους, τόσο των κρατικών λειτουργών, όσο και των πολιτικών ιθυνόντων και καθοδηγητών.
Ποια είναι η άποψη σας για την ελληνοτουρκική προσέγγιση; Μπορεί να αποδώσει οφέλη;
Η επιλογή για προσέγγιση και διάλογο με την Τουρκία, καθώς και η προσπάθεια ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών, υπήρξε αποτέλεσμα της φυσικής – αλλά και ιδεολογικής - αδυναμίας της Ελλάδας να ασκήσει τα δικαιώματα της ως εγγυήτριας δύναμης στην Κύπρο και να αποκαταστήσει τις ισορροπίες που διαταράχθηκαν με το χουντικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή. Επίσης, η Ελλάδα φάνηκε να μην μπορεί να ανατρέψει την λογική του ζωτικού χώρου και την αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, που προωθούσαν οι κεμαλικοί κύκλοι στην Άγκυρα. Έτσι, επελέγη η πολιτική «εξευμενισμού του θηρίου» με την αξιοποίηση των εσωτερικών αντινομιών. Και πράγματι, η αστάθεια της τουρκικής πολιτικής και κοινωνικής ζωής, οι αντιθέσεις μεταξύ κεμαλικών και ισλαμιστών και η βαθύτατη επιθυμία για ευρωπαϊκή πορεία, φαίνεται ότι εξυπηρέτησαν σε μεγάλο βαθμό τις επιλογές για προσέγγιση. Δημιουργήθηκε έτσι μια νέα ισορροπία που περιελάμβανε πολύ περισσότερες παραμέτρους από την απλή αρίθμηση των στρατιωτικών ικανοτήτων της κάθε πλευράς. Σήμερα, η ανάπτυξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων φαίνεται ότι μπορεί να αποδώσει κάποια οφέλη. Κατά συνέπεια, ο προβληματισμός για τη δυνατότητα απρόσκοπτης συνύπαρξης των δύο συμπεριφορών – της «εγκάρδιας συνεννόησης» από τη μια και του σεβασμού της ιστορικής μνήμης από την άλλη – είναι επίκαιρος.
Κύριε Αγτζίδη εδώ προκύπτει ένα σοβαρό πρόβλημα: Η ιστορική μνήμη μπορεί να συνυπάρξει με την ανάπτυξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων;
Ένας γόρδιος δεσμός, που κλήθηκαν επανειλημμένα να λύσουν οι κατέχοντες την εξουσία τα τελευταία ογδόντα χρόνια – κατά τις εποχές που διαφαίνονταν δυνατότητες βελτίωσης – ήταν η απρόσκοπτη ανάπτυξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων με το σεβασμό της ιστορικής μνήμης των Ελλήνων. Παλαιότερα στο δίλημμα αυτό η πλάστιγγα έγερνε εύκολα υπέρ της υποβάθμισης της ιστορικής μνήμης. Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας απαιτεί σεβασμό της ιστορίας και τιμωρεί όσους πράττουν το αντίθετο. Επιπλέον, η παραδοσιακή πολιτική που αδυνατούσε να βρει τη χρυσή τομή και θυσίαζε την ιστορική μνήμη στη «ρεάλ πολιτίκ», έχει πλέον πολιτικό κόστος. Εξάλλου, ο σεβασμός της Μνήμης αποτελεί σήμερα ένα παγκόσμιο αίτημα που αγκαλιάζει όλους τους λαούς που έχουν υποστεί διώξεις και εθνικές εκκαθαρίσεις. Η γνώμη μου είναι ότι η ελληνοτουρκική προσέγγιση μπορεί να συνδυαστεί με το σεβασμό της ιστορικής μνήμης των Ελλήνων. Τυπικά, το σύγχρονο τουρκικό κράτος έχει δημιουργηθεί μετά το πέρας των τραγικών γεγονότων και την ολοκλήρωση των γενοκτονιών. Το «σημείο μηδέν» της σύγχρονης Τουρκίας είναι το 1923. βεβαίως, υπάρχει το ζήτημα της συνέχειας της ιδεολογίας και των παλαιότερων μηχανισμών. Όμως, το νέο κράτος – ως νέος θεσμός – δε μπορεί να ενοχοποιηθεί άμεσα για όσα προηγήθηκαν. Παράλληλα, η μη απόκρυψη των ιστορικών γεγονότων – ως τέτοιων αποκλειστικά – αποτελεί όρο για την εσωτερική ηρεμία της κοινωνίας και τον αυτοσεβασμό του ελληνικού κράτους. Και αυτό, γιατί σήμερα υπάρχουν δύο επίσημες εθνικές επέτειοι (19 Μαΐου, 14 Σεπτεμβρίου) για την καταστροφή του ελληνισμού στην καθ’ ημάς Ανατολή. Παρότι η Τουρκία του ’23 ιδεολογικά δεν έχει τεράστιες διαφορές με το προηγούμενο κράτος των Νεότουρκων, όσο η σύγχρονη Γερμανία με το κράτος των Ναζί, εν τούτοις δεν παύει να αποτελεί διαφορετικό κρατικό μόρφωμα. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να απαλλάξει, σε μεγάλο βαθμό, την πολιτική και διπλωματική μας ιεραρχία από κατανοητές φοβίες.
Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία τον Ιούνιο του 2004
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου