Εθνική των Αναγνωστών….

Ο Αναγνώστης στην Ορθόδοξη και στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είναι αυτόνομος βαθμός κατώτερου κληρικού, που εμφανίζεται στα πρωτοχριστιανικά χρόνια, του οποίου η διακονία έχει να κάνει με την ανάγνωση αγιογραφικών κειμένων που αναγιγνώσκονται στις χριστιανικές ακολουθίες κατά την τέλεση των Ιερών Μυστηρίων. Συνήθως ο βαθμός του Αναγνώστη αποτελεί προπαρασκευαστικό στάδιο για την είσοδο κάποιου στον ανώτερο κλήρο χωρίς αυτό να αποτελεί αποκλειστική προϋπόθεση, ενώ αρκετές φορές απονέμεται και στους ιεροψάλτες. Η χειροθεσία κάποιου σε αναγνώστη γίνεται από τον Επίσκοπο με την ανάγνωση ειδικής ευχής. Ο κύριος λόγος της δημιουργίας αυτής της ειδικής τάξης κληρικών ήταν η ανάγκη για πρόσωπα με εξειδικευμένη καλλιέργεια στην ανάγνωση των Γραφών.

Στα πρωτοχριστιανικά χρόνια ο αναγνώστης εκφωνούσε και τον Απόστολο και το Ευαγγέλιο. Ο Ιουστίνος ο Μάρτυρας στην Απολογία του κάνει αναφορά στη συνήθεια της δημόσιας ανάγνωσης από τα «ἀπομνημονεύματα τῶν ἀποστόλων ἢ τὰ συγγράμματα τῶν προφητῶν» από τους πρώτους Χριστιανούς. Με την πάροδο του χρόνου όμως η σημασία του αξιώματος μειώθηκε και την ανάγνωση του Ευαγγελίου τελεί πλέον ο Διάκονος, ενώ ο Απόστολος εκφωνείται είτε από τον υποδιάκονο στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είτε από τον ψάλτη ή άλλον λαϊκό στη Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο ρόλος του αναγνώστη περιορίστηκε έτσι στα υπόλοιπα ιερά αναγνώσματα, τα οποία αναγιγνώσκονται στη χριστιανική λειτουργία (προφητείες, ψαλμοί και άλλα αποσπάσματα από την Παλαιά Διαθήκη).

Μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο περίπου, οι αναγνώστες ως κατώτεροι κληρικοί, αποκλείονταν και αυτοί όπως οι ανώτεροι από την υποχρεωτική στράτευση και επιστράτευση, ενώ ήταν υποχρεωτικό να φοράνε όχι μόνο μέσα στο ναό, αλλά και στις δημόσιες εμφανίσεις τους εσώρασο γκρίζου χρώματος και μαύρο εξώρασο, καθώς και να φέρουν υπογένειο. Άλλο επίσης χαρακτηριστικό της σπουδαιότητας του ρόλου του αναγνώστη στην εκκλησία, αλλά και της κοινωνικής αποδοχής και σεβασμού που απολάμβανε, είναι το γεγονός, ότι έως και σήμερα στην Επτάνησο τον αναγνώστη τον αποκαλούν κατά το τοπικό ιδίωμα «abate» που στα ιταλικά σημαίνει ηγούμενος, ίσως γιατί στα μοναστήρια τα του αναγνώστη τα απαγγέλει συχνά ο προεστός, δηλαδή ο ηγούμενος. Οι αναγνώστες ευλογούνταν από τον Επίσκοπο για να διαβάζουν και να υπομνηματίζουν τις Γραφές, στη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Επίσης αναλάμβαναν κατηχητικό ρόλο και εκφωνούσαν ποιμαντικές ομιλίες προς την τοπική κοινότητα. Στα καθήκοντα τους περιλαμβανόταν και η συμμετοχή στην υμνολογία. Στην Εκκλησία της Ελλάδος, σήμερα, είναι ο μοναδικός, από τους πολλούς παλαιότερους, βαθμός κατώτερου κληρικού που εξακολουθεί να υφίσταται.

Μετά την εκλογή του Μητροπολίτη Πειραιώς Καλλίνικου στις 12 Ιανουαρίου του 1978 και την μεγάλη του ιεραποστολική δράση ο θεσμός του αναγνώστη στην τοπική εκκλησία γνωρίζει μεγάλη άνθηση που διαρκεί με αμείωτο και έντονο ενδιαφέρον μέχρι και σήμερα. Την εικοσαετία 1980-2000 με την μεγάλη ιεραποστολική δράση της Μητροπόλεως Πειραιώς σε όλους τους τομείς της διακονία αλλά κυρίως στην νεότητα με την λειτουργία των νεανικών συντροφιών που γνωρίζουν τρομερή άνθηση σε όλες τις ενορίες με χιλιάδες  παιδία να προσέρχονται στις δράσεις της μερικά από τα οποία εντάχθηκαν στην συνέχεια στις τάξεις  του κλήρου. Μέσα σε αυτή την μεγάλη ιεραποστολική σπορά, άνθισε με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Πειραιώς Καλλίνικου και ο θεσμός των αναγνωστών και χειροθετήθηκαν από τον ίδιο εκατοντάδες νέοι, πολλοί εκ των οποίων ακολούθησαν στην συνέχεια την ιερατική διακονία.

Από τους πρώτους αναγνώστες στην Μητρόπολη Πειραιώς και στην ενορία του Αγίου Βασιλείου ήταν ο αείμνηστος Δημήτρης ( Νεκτάριός ) Βενιέρης που για χρόνια πολλά διακονούσε στην ενορία και στην συνέχεια εντάχθηκε στον ιερό κλήρο στον βαθμό του διακόνου. Στην ενορία του Αγίου Βασιλείου στην συνέχεια πολλά νέα παιδία χειροθετήθηκαν αναγνώστες δημιουργώντας μια παράδοση για την ενορία που διαρκεί μέχρι σήμερα.

Από το 1985 και μετά ο θεσμός του Αναγνώστη στην Μητρόπολη Πειραιώς καρποφορεί διαρκώς με αφετηριακή αρχή (κατά την γνώμη μου) την χειροθεσία του Πρόδρομου Κολτουκτσόγλου του «πρώτου» μιας ολόκληρης γενιάς νέων ανθρώπων που ακολουθούν τον βαθμό του αναγνώστη και στην συνέχεια αρκετοί  εντάσσονται και στον ανώτερο κλήρο.

Σε προσωπικό επίπεδο είχα την ευλογία να ανήκω και εγώ σε μια γενιά αναγνωστών μαζί με τον π. Πρόδρομο, τον π. Ριγίνο, τον π. Νεκτάριο, τον Μοναχό Νήφων, τον Σοφιανό και τόσους άλλους. Η δικιά μου χειροθεσία έγινε στις 27 Οκτωβρίου του 1991 στην εορτή του Αγίου Νέστορα προστάτη των νέων της ενορίας του Αγίου Βασιλείου από τον Μητροπολίτη Πειραιώς Καλλίνικο με ένα αντερή από τον Μοναχό τότε Μακάριο Ξενάκη και με μια διακονική στολή από τον π. Συμεών Βενετσιάνο.

Θυμάμαι με νοσταλγία κάθε Σάββατο απόγευμα να ενημερωνόμαστε είτε από τον Αρχιδιάκονο της Μητροπόλεως π. Αρσένιο είτε από τον Πρόδρομο για το που θα λειτουργούσε ο Μητροπολίτης Πειραιώς Καλλίνικος την Κυριακή και κάθε Κυριακή με έναν χαρτοφύλακα που είχε μέσα την στολή  για την διακονία μας, να τρέχουμε από Ναό σε Ναό. Μια διακονία θεσμός και παράδοση στην Μητρόπολη Πειραιώς που ευδοκιμεί μέχρι σήμερα και που με τιμή αποτελούσαμε την αρχική της σπορά…

Κώστας Ζουρδός